کتاب اطلاعات مهمی را با کشورهای معاصر سلطان سلیم در دوران صفوی ارائه می دهد، بهره گیری از جمشید، رستم و اساطیر ایرانی - سبزوار امروز

کتاب غزوات سلطان سلیم اثری تاریخی است که از سوی نویسنده ای ایرانی و با گرایش های شیعی، با نام قاضی زاده اردبیلی، به زبان فارسی و در عصر سلطان سلیم اول به نگارش درآمده است و از نمونه های ادبیات فارسی در قلمرو عثمانیان به شمار می آید. غزوات سلطان سلیم به جریان حمله سلطان عثمانی به شام و مصر پرداخته و به سبب حضور نویسنده در لشکر عثمانیان، که از نزدیک شاهد وقایع بوده، بر همه آثار تاریخی نگاشته شده در این خصوص فزونی دارد.

منصور صفت گل، استاد دانشگاه تهران با بیان این که چاپ و انتشار متون مربوط به تاریخ عثمانی برای محققان ایرانی اولویت دارد، گفت: واقعیت این است که در گستره تاریخ نگاری فرهنگ ایرانی آثار متعددی در دوره عثمانی در ماوراء النهر و هندوستان و... تالیف شده است. چه آن هایی که به تاریخ ایران پرداخته باشند و چه آن هایی که بیان نماینده موضوعات داخل آن قلمروها باشند، از جمیع جهات اهمیت دارند زیرا در یک بستر فرهنگی فعالیت می کردند و با این که بسترشان مشترک بود اما رویای عثمانی و رویای ازبک ها با رویای صفوی تفاوت داشت.

وی اضافه نمود: این متون اطلاعاتی را با کشورهای معاصر سلطان سلیم در دوران صفوی مورد تحقیق قرار می دهد که اهمیت دارد و ضرورت دارد که این متون چاپ شوند تا محققان از این متون استفاده نمایند.

صفت گل با بیان این که اگر بخواهیم به طور جدی تحقیقاتی در خصوص تاریخ دنیا انجام بدهیم نیازمند دسترسی به متون خاصی هستیم و این کتاب از این نظر بسیار اهمیت دارد، گفت: باید توجه داشت مصر از آخرین بازمانده های خلفای عباسی نیز حمایت می کرد، بر اساس تاریخ دوره اوایل صفویه شام و محدوده های حلب، محدوده حکومت آق قویونلو هم بود.

وی اضافه نمود: بخشی از خانقاه اردبیل در شام بودند که بعد این هسته ها به تدریج در قلمرو صفویان بیشتر می گردد، به این ترتیب موضوع ارتباط پیدا می نماید با طرفداران و مریدان شاه اسماعیل و از هم گسستن دولت شام. از جهت دیگر این متن برای تاریخ خلافت اسلامی هم اهمیت پیدا می نماید. سلطان سلیم بر مصر تسلط یافت و نشان های خلافت را هم در اختیار گرفت.

مهدی محمدی، استادیار گروه تاریخ اسلام دانشگاه بین المللی اهل بیت، ردهای تاریخی در گزارش قاضی زاده اردبیلی را مورد بحث و آنالیز قرار داد و گفت: برای هر مورخی این مسئله مهم است که بتواند سره را از ناسره تشخیص بدهد. مورخی که بداند چقدر با زمان فاصله داشته و تحت تاثیر چه حب و بغض هایی بوده است. این کتاب اشکال گوناگونی از روایت تاریخی را ارائه می دهد. ترتیب روایت به ردها و گزارش ها تقسیم می شوند و کاملا مشخص است که مورخ به صورت هدفمند این وقایع را روایت نموده است.

وی اضافه نمود: روایت تاریخی یک خبر کامل را انتقال می دهد اما از آنجایی که هدفمند است، میزانی از حب و بغض را نیز با خود دارد اما در شکل رد مطالبی بیان شده است که به شکل گزارش ارایه می گردد. این گونه که مورخ ضمناًً اینکه گزارشی را بیان می نماید، از وقایع دیگر یاد می نماید که من از این وقایع جانبی با عنوان رد یاد می کنم. از این جهت که داده های تاریخی که به عنوان رد از آنها استفاده می گردد، خیلی کامل نیستند اما صادقانه بیان می شوند. باید مورخ تعدادی از ردها را پیدا کند و آنها را در کنار هم بگذارد تا به نتیجه تاریخی برسد.

محمدی با بیان این که رد یک به جامانده ای از گذشته است، اظهار داشت: به بیان دیگر رد تعریف یا نشانه ای از چیزی در گذشته یا از جهت عبور حیوانات یا انسان از یک منطقه ای ایجاد شده است. به نوعی ردیابی گذشته تاریخی است. غزوات سلطان سلیم گزارش اول شخص است که قاضی زاده اردبیلی از شامات و مصر ارایه می نماید. این مورخ خودش آنجا بوده و گزارش نزدیک به واقع را ارایه نموده که این کتاب از این جهت بسیار ارزشمند است.

وی در ادامه با بیان این که البته ما برای منطقه شام چندین گزارش اول شخص داریم که قابل توجه و اعتنا است، گفت: ابن اثیر نیز گزارش های ارزشمندی ارایه نموده است. ناصرخسرو در سال 440 از شام عبور کرد. بیش از صد سال بعد در سال 580 ابن جبیر گزارش دیگری ارایه کرد و 200 سال بعد در سال 750 ابن بطوطه از همان شهرها گذر نموده و گزارش دیگری ارائه داده است.

گزارش قاضی زاده اردبیلی در امتداد آنها قرار می گیرد. اگرچه در بین اینها سال ها فاصله است. ناصرخسرو از شهرهایی آباد یاد می نماید، ابن جبیر همان شهرها را ویران شده توصیف می نماید، در زمان ابن بطوطه نیز این شهرها ویران شده است یا تغییرات شهرها را ذکر می نماید ولی قاضی زاده گزارش تکمیلی را ارایه می دهد، این گونه که یا اسمی از شهرها نیست یا تغییرات را کامل ذکر می نماید و ما این گونه با کنار هم قرار دادن این ردها از اوضاع شهرها آگاه می شویم.

محمدی با بیان این که ردهای تاریخی یاری می نماید از خلال جهت گیری ایشان وقایع تاریخی درست را تشخیص بدهیم، اضافه نمود: ردهای تاریخی به نوعی حقایق تاریخی را در برمی گیرند و گاهی ردهای تاریخی اندیشه ای و درونی هستند. نکته جالب این است که قاضی زاده اردبیلی روایت لشکرکشی سلطان سلیم را به گونه ای بیان می نماید که سرعت زیاد سلطان از قسطنطیه، دقت در مسایل نظامی، چگونگی سیستم استخبارات و... قابل تشخیص است.

وی اضافه نمود: اساطیر ایران در این کتاب زیاد هستند و عموما با هدف مثبت آورده شده اند. سه بار از رستم یاد می گردد. به عنوان مثال از احمد پاشا به عنوان رستم زمان یاد می نماید. یا به کرات از جمشید یاد می گردد که به نوعی بار معنایی دارد. به شدت علاقه مند است که پادشاه را با واژه هایی چون مهر سپهر و خورشید بیان کند. همان گونه که می دانیم مهر اندیشه ای باستانی و از نور آفریده شده است.

در ادامه مهدی عبادی، دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه پیغام نور، به ایراد سخن با موضوع مطالعات عثمانی و بازکشف دنیا ایرانی در عالم عثمانی پرداخت و گفت: مطالعات عثمانی در ایران قبل از دهه اخیر دارای سه رویکرد است، ترجمه مطالعات اروپایی ها و ترک ها در تاریخ عثمانی، مطالعه و پژوهش در تاریخ عثمانی بر اساس متون ترجمه ای و توجه به تاریخ و دولت آل عثمان با نگرش های انتقادی، تقابلی و مبتنی بر رقابت از جمله این روینمودها است.

وی اضافه نمود: افزایش توجه تاریخ پژوهان ایرانی به تاریخ عثمانی در یک دهه اخیر، افزایش تعداد انتها نامه ها و رساله های مرتبط با تاریخ عثمانی در دانشگاه ها، ارتقای کمی و کیفی مطالعات آکادمیک درباره تاریخ عثمانی، تغییر شرایط از مصرف نماینده به تولیدنماینده در مطالعه تاریخ عثمانیان از نقاط عطفی است که ایرانیان با رویکرد آکادمیک روایت گر تاریخ عثمانی می شوند.

عبادی با بیان این که البته نگارش تاریخ عثمانی به وسیله ایرانیان دلایل دیگری نیز دارد، گفت: مهاجرت ایرانیان به قلمرو عثمانی بنا بر دلایل سیاسی، نظامی و مذهبی، مناسبات و تعامل فرهنگی و تمدنی در بستری مناسب از دیگر دلایل این نگارش به شمار می رود.

وی اضافه نمود: مجاورت جغرافیایی ایران و عثمانی نیز در امر نگارش تاریخ عثمانی به وسیله ایرانیان بی تاثیر نبوده و امکان تماس و ارتباط ساکنان ایران و آناتولی و بعلاوه اسلام و مسلمانی و سپهر فرهنگ اسلامی نیز بستری مهم تر برای ایجاد و تعمیق مناسبات فرهنگی ایجاد نموده است.

عبادی در ادامه زبان مشترک را عاملی دیگر برشمرد و اضافه نمود: زبان مشترک مانع از بسته شدن تعاملات فرهنگی در بحرانی ترین شرایط تاریخی شده است.

وی انتشار غزوات سلطان سلیم را اقدامی مثبت در جهت شناسایی دنیا ایران ارزیابی کرد و گفت: دکتر طاهر بابایی دانشوری جوان، توانمند و خوش ذوق است که به هر دو عالم ایران و عثمانی مسلط بوده و با اشراف کامل به انجام این تحقیق پرداخته است و شناسایی غزوات سلطان سلیم قاضی زاده اردبیلی از برکات مطالعه هدفمند است.

در ادامه این نشست طاهر بابایی، استادیار دانشگاه فردوسی مشهد و مصحح اثر با اشاره به جایگاه قاضی زاده اردبیلی و غزوات سلطان سلیم در تاریخ نگاری عثمانی گفت: در جریان به ثمر نشستن غزوات سلطان سلیم، از آنجا که یک حکومت ضدایرانی و ضدشیعی بود، دلهره هایی در شروع کار وجود داشت که حمایت های استاد گرانقدر دکتر ایرانی سبب شد تا کار به انجام برسد.