آداب و رسوم نوروزی دیار سبزوار از گذشته ها تا امروز - سبزوار امروز

کاشتن گل، درخت و سبزه، خانه تکانی، خرید رخت و لباس نو، نو کردن وسایل کهنه و فرسوده و... ازجمله کارها برای استقبال از بهار است.و اینگونه خود را برای استقبال از بهار اماده می کنند

برای آشنایی با آداب و رسوم سبزواری ها در عید نوروز به سراغ یکی از کارشناسان باستان شناس این دیار رفتیم تا این رسوم و آیین را از گذشته ها تا امروز از زبان وی جویا شویم.

محمد عبدا.. زاده ثانی کارشناس باستان شناسی سبزوار در ابتدا ریشه و سراغاز عید باستانی نوروز را تشریح کرد و گفت: تاریخچه عید باستانی نوروز که جایگاه بسیار مهمی در فرهنگ مردم ایران داشته و دارد به قبل از اسلام باز می گردد.

نوروز به معنی روز نو است، بعضی گفته اند جمشید که اول جم نام داشت سیر عالم می‌کرد چون به آذربایجان رسید فرمود تخت مرصعی را بر جای بلندی رو به جانب مشرق گذاشتند و خود تاج مرصعی بر سر گذاشت و بر آن نشست. چون آفتاب طلوع کرد پرتوش بر آن تاج و تخت افتاد شعاعی در غایت روشنی پدید آمد مردمان از آن شادمان شدند و گفتند این روز نو است.

موسیقی دانان قدیم برای هر روز نوروز یک آهنگ ساخته اند تا روز ششم که به نامهای نوروز خارا، نوروز عرب، نوروز بزرگ و نوروز کیقبادی نام گذاری شده اند. با ورود اسلام به ایران و پذیرش این آئین اسمانی، مردم مسلمان ایران، فرهنگ غنی باستانی خود را با دین اسلام ادغام کردند که در مورد نوروز نیز چنین شد.

قبل از ورود اسلام به ایران مردم بر سر سفره تحویل سال می نشستند و اوستا می خواندند و سال نو را اغاز می کردند که با ورود اسلام و مسلمان شدن ایرانیان، مردم هنوز هم در زمان تحویل سال دور سفره جمع می شوند اما به جای اوستا، سال جدید را با خواندن قرآن یا دعای تحویل سال نو آغاز می کنند.

در دوران باستان سفره هفت سین، هفت شین نام داشته و شامل شیرینی، شهد و... بوده است که بعدها با مسلمان شدن مردم، هفت سین جای هفت شین را گرفت.

این کارشناس باستانی شناسی سبزوار در مورد رسوم سبزواری ها در ایام نوروز نیز چنین می گوید: مردم از چند روز مانده به نوروز با اجرای ائین های خاصی به استقبال این ایام می رفتند از جمله در این منطقه آخرین روز سال را علفه می نامند و مرسوم است در این روز بانوان به باغات و اراضی کشاورزی رفته و سبزی بیابانی جمع می کنند و با آن آش مخصوص شکم پر (جوشواره ) می پزند و غذای اغلب مردم در این روز آش است که مقداری از آن را برای سال جدید نگه می دارند و در اولین وعده غذایی از این اش صرف می کنند تا سرسبزی و برکت سال قبل را به سال جدید انتقال دهند.

از دیگر رسم و رسوم های خاصی که مردم سبزوار در ایام نوروز در گذشته اجرا می کردند و برخی از آنها تا به امروز نیز ادامه یافته چنین است که شب عید بزرگترها غذا برای کوچکترها و فامیل می‌بردند که آنها فردا صبح اول به خانه‌ی بزرگترها بیایند و به این غذا که ممکن بوده هر چیزی باشد پای می‌گفتند.

همچنین برای غذای شب عید آنها که پولدار بودند پلو می‌خوردند بعضی ها برنج را با رشته آش که تفت داده شده بود و به آن خُشت تلی می‌گفتند مخلوط و پلو درست می‌کردند، بعضی‌ که وضع مالی خوبی نداشتند قِلِف (قابلمه ) خالی را پر از آب کرده و روی بار (آتش ) می‌گذاشتند تا نگویند فلانی پلو ندارد امروز هم غذای شب عید پلو است که در کنار آن،ماهی و انواع خورشت ها تهیه می شود.

بعد از تحویل سال رسم بود دختربچه، پسر بچه و یا بزرگتری که خوش قدم بود اول وارد خانه می شد تا خانه تا پایان سال برکت داشته باشد.چیدن سفره هفت سین رسمی است که همچنان اجرا می شود، درگذشته نه چندان دور بر سر سفره هفت سین علاوه بر قرآن و آیینه، کشمش، نخود، پول، تخم‌مرغ و جوز (گردو) و... هم می گذاشتند و هفت سین را چنین آماده می کردند: شیرینی هفت سین بچینید، با سبزه و سنجد و سپستون،سماق، سرکه، ترنج و سیب، ارید به سفره گلستون

عبداله زاده با اشاره به تقویت همبستگی و محبت و دوستی میان مردم در اینگونه ایام خاص سال می گوید: فلسفه این رسوم همبستگی و دگر خواهی و اصولا سفره نمادی از همبستگی و در کنار یکدیگر نشستن است وقتی اعضاء یک خانواده در کنار همدیگر بر سر سفره تحویل سال می نشینند بزرگتر ها قرآن می خوانند و دیگران گوش می دهند و وقتی که خانواده ها برای ساعت تحویل سال سعی می کنند در هر جایی که هستند خود را به خانه برسانند این خود نشانی از همبستگی است.

عید دیدنی ها دو یا سه روز اول عید بود و مردم سعی می‌کردند در همین مدت دید و بازدید خود را بروند و پس دهند کوچکترها وقتی به خانه بزرگترها می‌رفتند بزرگترها به آنها عیدانه می‌دادند، که به نام بُت بُتی مشهور است.

این آئین زیبا که با عنوان صله رحم مورد تاکید دین اسلام نیز هست امروز شاید مهمترین رسم در نوروز است که همه مقید به آن هستند، بعد از تحویل سال خانواده های سبزواری ابتدا به دیدار کسانی که در طول سال گذشته عزیزی را از دست داده اند می روند و از بستگانش دلجویی می کنند بعد از آن بازار دید و بازدید گرم می شود و دیدار ها تازه شده و مردم با روبوسی، سال نو را به هم تبریک می گویند.

با کمرنگ شدن دید و بازدید ها در عید نوروز،بازی های محلی در برخی روستاها در اماکنی به نام عیدگاه رونق می گیرد.از گذشته در هر روستایی از سبزوار مکانی به نام عیدگاه بود که دختران و زنان در ایام نوروز به این مکان ها می‌رفتند و حلقه وار دایره می‌زدند و شادی می کردند جوانان روستا هم که در این ایام به اصطلاح جمعشان جمع می شد و هر کس از دیار غربت به جمع اهالی روستا باز می گشت گرد هم می آمدند و بازار بازی های محلی بین انان گرم بود و به این وسیله خستگی یکسال را از تن خود بدر می کردند.

روز سیزدهم عید مردم به امامزادگان یا ییلاقات می‌رفتند، مردها در آنجا کشتی می‌‌گرفتند و بعضی‌ها « پل » می‌انداختند که به نام جستان نیز مشهور است و دخترها و زنها در خرمنگاه جمع می شدند و شاد بودند. نواختن موسیقی محلی واجرای دیگر بازی های محلی،تابخوری وگره زدن علف ها هم از جمله آداب و رسوم این روز است.

امروز با وجود تغییراتی اندک به تبع تغییر شرایط زمانی، مراسم عید نوروز همچنان به عنوان مهم ترین عید باستانی ما ایرانیان جایگاه خود را حفظ کرده ومردم همچون گذشته، از چندین روز قبل خود را برای آغاز بهار مهیا می کنند، پختن شیرینی خانگی، خرید مخصوص ایام نوروز، خانه تکانی، پختن آش، پختن غذای شب عید و چیدن سفره هفت سین از جمله کار هایی است که مردم سبزوار امروز هم به مناسبت ایام نوروز انجام می دهند.

سبزواری ها در شهر و روستاهای این شهرستان هنوز به آداب و رسوم گذشتگان در ایام نوروز پایبندند هنوز کوچکترها در عید از بزرگترها عیدی می گیرند بزرگترها روز اول عید را در خانه می مانند تا کوچکترها به دیدار آنها بیایند و مردم سعی می کنند در چند روز اول عید دیدو بازدید ها را انجام داده و پس از آن راهی مسافرت می شوند.

برخی از آنها که سال را در خانه نو می کنند هنوز اعتقاد دارند پس از لحظه تحویل سال اگر فردی خوش قدم وارد خانه آنها شود سال خوبی را آغاز خواهند کرد و بعضی هم سال خود را در کنار امامزادگان و اماکن مقدس شهر و روستاها اغاز می کنند تا به این ترتیب سالی توام با خوشی، سلامتی و برکت را در پیش داشته باشند.

کنار هم بودن خانواده در لحظه تحویل سال رسم زیبایی است که مردم هنوز به آن اهمیت می دهند و این نماد همبستگی را همچنان حفظ کرده اند و همه این رسم و رسومات در ایام خاصی همچون نوروز، شب چله، چهارشنبه سوری، سیزده بدر و... بهانه ای است برای همبستگی و انس و الفت مردم.